Hoewel de eikenprocessierups oorspronkelijk uit Zuid-Europa komt, blijft deze rups optrekken naar noordelijkere streken. In Nederland hebben we de laatste jaren dan ook veel meer met de rupsen te maken. Met name de brandhaartjes waarmee de processierups bedekt is, kunnen gezondheidsklachten veroorzaken voor zowel mens als dier. In dit artikel lees je hoe je de rupsen herkent, welke klachten je van contact met brandharen kunt ervaren en hoe de rupsen bestreden worden.
Wat is een eikenprocessierups?
Inhoudsopgave
Met de naam van deze rups worden al twee kenmerken van dit diertje benoemt. Namelijk dat ze veel in eikenbomen te vinden zijn en zich daar in grote getallen in langgerekte groepen voortbewegen, als in een processie. Ze zijn met name actief gedurende de nacht en specifiek in de maanden rondom de zomerzonnewende in mei, juni en juli. Ze eten eikenbladeren. Processierupsen in grote aantallen kunnen een boom volledig kaalvreten. Je ziet ze vooral op de zonnige zijde van eikenstammen. De nesten zien eruit als een soort bal omgeven met spinsels. Deze vind je op stammen en dikkere takken. Hoewel de eik favoriet is, komt deze rups ook wel voor in beuken, berken, elzen en kastanjebomen.
De rups is de larve van een nachtvlinder. De rupsen ontpoppen zich van juli tot september tot nachtvlinders. De volwassen processierups vlinder heeft een lengte van ongeveer 14 tot 17 millimeter. Met bruine voorvleugels en een lichter gekleurde achtervleugels is deze nachtvlinder geen opvallende verschijning. We kennen de vlinder met name vanwege de larven die vanaf half april uit hun eitjes komen. De eikenprocessierups kan ongeveer 3 centimeter groot worden. De rups heeft lichtgekleurde zijden en een grijsgrauwe rug die bedekt is met honderdduizenden witte haartjes. Contact met deze brandharen kunnen klachten als jeuk, bultjes, uitslag en irritatie aan luchtwegen en ogen tot gevolg hebben. De brandharen verspreiden zich op de wind en kunnen ook in de wijdere omgeving voor overlast zorgen.
De naam eikenprocessierups is ontstaan doordat de rupsen overlast veroorzaken als ze in de eiken boom aanwezig zijn. De rups verplaatst zicht in in groepen en gaan op specifieke plekken in de boom nestelen.
Wat zijn brandharen en hoe voorkom je contact hiermee?
Het zijn dus vooral de brandharen waar wij last van kunnen hebben maar wat zijn dit nu precies? Brandharen zijn microscopisch klein en een eikenprocessierups is gemiddeld bedekt met 700.000 stuks hiervan. Worden de rupsen verstoord of bedreigd dan kunnen ze deze haartjes afschieten. Ze zijn zo klein dat je ze niet kunt zien. De haartjes zijn voorzien zijn van kleine weerhaakjes en pijlvorming. Ze blijven daarom gemakkelijk aan je huid of kleding vast zitten. Dit kan vervolgens resulteren in klachten aan met name de luchtwegen, de ogen en de huid.
Je hoeft helemaal niet één op één in contact te komen met een processierups om last van de brandharen te ondervinden. De kleine haartjes verspreiden zich gemakkelijk via de wind. Er zijn bovendien veel van deze haartjes in omloop. De eikenprocessierups vervelt meerdere malen en van onder meer deze vervelingshuidjes met brandhaartjes maken ze nesten. Het is daarom goed afstand te houden van besmette bomen en de rupsennesten (dat geldt ook voor oude nesten) niet aan te raken. Verder verklein je de kans op contact met brandharen door je armen, benen en hals te bedekken als je naar een gebied gaat met processierupsen. In de maanden juni, juli en augustus ervaren we vaak de meeste overlast. Maar ook in andere periodes kun je nog klachten ervaren. Oudere nesten kunnen nog steeds brandhaartjes bevatten en daarom zelfs nog meerdere jaren voor overlast zorgen.
Wat zijn veelvoorkomende klachten?
De haartjes van de processierups kunnen klachten geven die je binnen enkele uren kunt gaan ervaren. Zo kun je last krijgen van jeuk en processierups uitslag. Je huid kan rood worden of bultjes en blaasjes gaan vertonen. Ook kunnen je ogen rood en dik worden en soms ontstoken raken. De klachten kunnen ook weg hebben van verkoudheid. Dan kun je denken aan het hebben van een kriebel in de keel, kortademigheid, moeilijk slikken, hoesten of een loopneus. Hoe erg de klachten zijn kan heel erg verschillen. Het kan zijn dat je nog sterker reageert op brandhaartjes van de eikenprocessierups, bijvoorbeeld met klachten als duizeligheid, koorts of braken.
‘Je huid kan rood worden of bultjes en blaasjes gaan vertonen. Ook kunnen je ogen rood en dik worden en soms ontstoken raken.
Heb je last van eikenprocessierups uitslag dan is krabben geen goed idee. Wat je wel kunt doen is je huid afnemen met een plakband en daarna afspoelen met lauw water. Het is verder slim om kleding te wassen nadat je een wandeling hebt gemaakt bijvoorbeeld. Dankzij de weerhaakjes blijven de brandharen gemakkelijk aan je kleding hangen. Trek je kleding daarom extra voorzichtig uit. Bij voorkeur was je ze op een temperatuur van 60 graden. Overigens hebben wij niet alleen hinder van deze haartjes. Ook onze huisdieren kunnen last krijgen van de brandharen van de processierups. De brandharen kunnen bijvoorbeeld in hun vacht gaan zitten. Heeft je huisdier klachten, dan is een bezoekje aan de dierenarts verstandig.
Hoe wordt de eikenprocessierups bestreden?
Sinds de jaren negentig is de processierups steeds algemener geworden in België en in Nederland. In Nederland werden de eerste nesten in 1991 gesignaleerd. Opwarmende temperaturen dragen ertoe bij dat deze rups zich steeds noordelijker verspreidt. Daarbij gedijt deze soort bij milde winters en droge warme zomers. Hierdoor zien we een groeiende populatie en neemt de overlast toe. Bestrijding gebeurt op verschillende manieren. Bijvoorbeeld door boombladen te bespuiten met bestrijdingsmiddelen van biologische aard. Ook worden de rupsen wel eens met speciale stofzuigers van bomen af gezogen. De rupsrestanten worden daarna begraven. Chemische bestrijdingsmiddelen inzetten is in ieder geval niet goed. Hiermee kun je andere rupsen doden net als natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups.
Deze natuurlijke vijanden van de processierups dragen ook bij aan de bestrijding. Zo eten sluipwespen, kevers, lieveheersbeestjes en onder meer roodborstjes de processierups(eitjes). Ook de gaasvlieglarven, pimpelmezen en winterkoninkjes lusten er wel een paar. Daarnaast is de koolmees is een belangrijke natuurlijke vijand van de processierups. Daarom zul je bij bomen die geplaagd worden door de rups wel eens mezennestkastjes zien opduiken. Er is vooralsnog geen standaard aanpak om eikenprocessenrupsen onder controle te houden. Naar de beste aanpak en set aan maatregelen wordt nog onderzoek gedaan. Tot die tijd kun je zelf wel een beetje meehelpen door bijvoorbeeld de koolmees, als natuurlijke vijand van de eikenprocessierups, uit te nodig in je tuin met het ophangen van speciale vogelhuisjes.
Ben je in aanraking geweest met de brandhaartjes en jeukt je huid?
De huid schoon spoelen met lauw water is aan te raden dan kun je de jeuk bultjes insmeren met mentholgel. Ook s’nachts voor het slapen gaan. De microscopisch kleine brandharen hebben hier een hekel aan. En de jeuk bultjes zullen snel minder worden. Na twee weken zou het helemaal weg moeten wezen.
